V originále
Książka jest zbiorem studiów i przyczynków podzielonym na dwie części. Pierwszą rozpoczyna syntetyczne przedstawienie mecenatu artystycznego na późnośredniowiecznym Śląsku. Jego efekty stały się około 1500 roku fundamentem kulturowej tożsamości regionu, czeskiego kraju koronnego, który w XV wieku był zdolny konkurować z Królestwem Czeskim i lansować własną wizję przyszłości państwa czeskiego. Kolejny rozdział to próba nowej interpretacji posągu na fasadzie katedry we Wrocławiu. Jest to kryptoportret cesarza Karola IV, który identyfikuje się tu ze św. Wacławem. Znajduje to uzasadnienie także w tym, ze cesarz sam pisał o podwójnej twarzy władcy, twarzy duchowej i cielesnej. Trzeci rozdział wyjaśnia popularność we Wrocławiu około 1460 roku wyobrażeń sw. Hieronima (katedra, kościół farny św. Elżbiety). Jest to zdaniem autora przejaw czci dla obecnego w mieście legata papieskiego, arcybiskupa Krety Hieronima Lando. Jego pobyt był m.in. gwarancją bezpieczeństwa dla miasta, które odmawiało uznania prawowitości elekcji króla Jerzego. Dalszy rozdział to ukazanie osobliwej wieży biskupiego zamku w Otmuchowie z około 1530 roku w kontekście podobnych czeskich i morawskich realizacji. Ostatni tekst w tej części poświęcony jest sytuacji czeskich i morawskich klasztorów po rewolucji husyckiej i jako taki pokazuje kontekst dla sytuacji śląskich zgromadzeń zakonnych w dobie reformacji luterańskiej, dotąd przez badaczy ignorowany. Skutkuje to niezrozumieniem procesów zachodzących nad Odrą po 1520 roku, procesów, które – jak się okazuje – są mocno osadzone w tradycji innych ziem czeskich. Druga część dotyczy realiów dyskursu naukowego i historiografii. Otwiera ją krótkie opracowanie próbujące osadzić w kontekście epoki oświecenia twórczość „Herodota Ziemi Kłodzkiej”, księdza Josepha Köglera, czynnego na przełomie XVIII i XIX wieku. Dalszy rozdział to polemiczna reakcja na odartą z szacunku do nauki i naukowców „szarżę” warszawskiego badacza, próbującego na nowo zdefiniować charakter śląskiej architektury gotyckiej do roku 1420, ściślej – wielkich i dużych kościołów. Po tym następuje obszerne opracowanie próbujące zmapować mechanizmy rządzące przeinaczaniem obrazu historii Śląska obecnie, ale przede wszystkim w latach tuż po drugiej wojnie światowej. Ukazuje przede wszystkim proces koncypowania i przygotowywania monumentalnej, wielotomowej „Historii Śląska” pisanej pod egidą Ewy i Karola Maleczyńskich. Dzieło to nie bez powodu uważane jest za marksistowskie. Powstało jednak na podstawie interesujących dyskusji, zwłaszcza z badaczami czeskimi. Mimo usiłowań, nie wyzbyło się nacjonalistyczno-polonocentrycznego charakteru i jako takie wciąż kształtuje mentalno–intelektualny horyzont poznawczy wielu autorów piszących o przeszłości Śląska. Skutkuje to jej niezrozumieniem, a produktem ubocznym tego jest wręcz bajkopisarstwo udające naukę. Do opracowania tego nawiązuje następne, poświęcone „papierowym wojnom historyków”. Szczególnie po drugiej wojnie, ale i dziś, nie tylko sięgają oni po wojenną czy wojskową retorykę, ale – zamiast dyskutować – walczą ze sobą. W starcach tych z pewnością przegrywa sama historia jako nauka. Książkę zamyka studium – rodzaj recenzji monumentalnego dzieła czeskich badaczy „Wielkie dzieje Korony Czeskiej”, którego wiele tomów bardzo powierzchownie odnosi się do dziejów całego państwa czeskiego, takiego, jakim w danym okresie było. Co więcej, niektóre tomy wciąż trzymają się ram terytorialnych współczesnej nam Republiki Czeskiej, dając obraz z gruntu fałszywy. Widać to szczególnie wtedy, gdy śledzi się na kartach tego opracowania wątki śląskie.
In Czech
Kniha je souborem studií a příspěvků rozdělených do dvou hlavních částí. V první části začíná syntetickým pojednáním o uměleckém mecenátu v pozdně středověkém Slezsku. Jeho výsledky se staly kolem roku 1500 základem kulturní identity regionu – české korunní země, která v 15. století byla schopna konkurovat Českému království a prosazovat vlastní názor na budoucnost českého státu. Poté následuje interpretace sochy, umístěné v předsíni katedrály ve Vratislavi a tradičně považované za zobrazení sv. Václava. Jedná se v podstatě o kryptoportrét císaře Karla IV. Vladař se zde identifikuje se sv. Václavem, což je zdůvodněno také jeho vlastními prohlášeními – mimo jiné Karel IV. psal o dvojí tváři panovníka. Další příspěvek se osvětluje zobrazení sv. Jeronýma ve Vratislavi (katedrála, farní kostel sv. Alžběty) v období, kdy město odmítalo uznat krále Jiřího Poděbradského. Autor řádků předpokládá, že se jedná o poctu papežskému legátovi, který zde působil, arcibiskupovi Hieronymovi Landovi. Následující studie se snaží prezentovat věž biskupského hradu v Otmuchově v kontextu české a moravské hradní architektury, kde se vyskytují věže se zaoblenými rohy. Další text se věnuje situaci českých a moravských klášterů po husitské revoluci. Cílem uvedeného přehledu je vyjasnit kontext situace ve Slezsku v období luterské reformace, v literatuře dosud ignorovaný, což zpravidla vedlo k nepochopení průběhu reformace ve Slezsku vůbec. Druhá část knihy je věnovaná dějinám historiografie. Začíná stručnějším pokusem představit dílo kněze Josepha Köglera, v kontextu doby, v níž žil, tj. ve věku osvícenství. Připomíná se zde, že skromný farář a skvělý historik dokonale odpovídal nařízením pruských státních orgánů, které se programově snažily vzbudit zájem o mikrohistorii. Další studie je ryze polemická a je reakcí na vědecký „náboj“ mladého badatele z Varšavy, jenž se pokusil předefinovat zjev slezské gotické architektury (do roku 1420); přesněji – architekturu městských a klášterních kostelů. Následující rozsáhlá studie se vztahuje k mechanismům, které vedou ke zkreslení obrazu slezské minulosti, a to zejména v polské historiografii po druhé světové válce. Představuje především proces tvůrčí cesty k dosažení velké a mnohosvazkové syntézy dějiny Slezska, připravené vratislavským vědeckým centrem od konce 40. let 20. století pod vedením Karola a Ewy Maleczyńských. Toto dílo je obecně a ne bezdůvodně považované za marxistické. Vzešlo však na základě velmi zajímavých diskuzí s převážně českými vědci, které se vedly v 50. letech 20. století. Samotná syntéza, publikovaná v příštích třiceti letech ovšem nekonsolidovala jen marxistický model dějin, ale také (nebo dokonce především) nacionálně-polonocentrický pohled. I ona dosud ovlivňuje současnou historickou tvorbu a vytváří mentálně-intelektuální vyježděné koleje, od nichž se ani mladší generace jen stěží osvobodí. Tak se zrodila a udržuje jakási liturgie historiografické polopravdy Na tuto studii pak navazuje výklad věnovaný zvláště poválečným vědeckým diskuzím a sporům polských historiků. Knihu uzavírá kritická úvahu o pozoruhodné řadě Velkých dějin zemí Koruny české, v níž se poukazuje na problém nemožného překonávání slezského schématu (tedy celého Slezska!), jako území náležejícímu čtyři století České koruně. Ani v 21. století nezmizely hraniční bariéry v hlavách badatelů, zmizely jen skutečné státní hranice. Jejich překonávání dosud probíhá a bohužel tento proces je příliš pomalý, což ve vědeckých případech a u většiny badatelů je naprostým zklamáním.
In English
The book is a collection of studies and contributions divided into two parts. The first one begins with a synthetic presentation of the artistic patronage in late medieval Silesia. Around 1500 its work became the foundation of the cultural identity of the region, the Bohemian Crown state which in the 15th century was able to compete with the Kingdom of Bohemia and promote its own vision of the Bohemian state’s future. The next chapter is an attempt at the new interpretation of the statue on the facade of Wrocław Cathedral. It is a crypto-portrait of Emperor Charles IV who is identified here with St. Wenceslas. This is justified by the fact that the Emperor himself wrote about the double face of a ruler, the spiritual and the physical. The third chapter explains the Wrocław popularity of the representation of St. Hieronymus’ ideas around 1460 (Cathedral, St. Elizabeth parish church) According to the author, it is a manifestation of reverence for the papal legate present in the city, Archbishop of Crete Hieronymus Landus. His stay was, among other things, a guarantee of safety for the city which refused to recognise the legitimacy of King George’s election. The next chapter is the presentation of the peculiar tower of the bishop’s castle in Otmuchów from around 1530 in the context of similar Bohemian and Moravian projects. The last text in this section is devoted to the situation of Bohemian and Moravian monasteries after the Hussite revolution and as such shows the context for the situation of Silesian religious congregations in the era of the Lutheran Reformation, so far ignored by researchers. This results in a misunderstanding of the processes taking place in Wrocław after 1520 which, as it turns out, are firmly rooted in the traditions of other Bohemian lands. The second part concerns the reality of scientific discourse and historiography. It starts with a short study attempting to place the work of Father Joseph Kögler, “Herodotus of the Kłodzko Land”, active at the turn of the 18th and 19th centuries. The next chapter is a polemical reaction to the “charge” of the Warsaw researcher that is disrespectful to science and scientists in an attempt to redefine the character of the Silesian Gothic architecture, and more precisely, great and large churches before 1420. This is followed by an extensive study attempting to map the mechanisms governing the misrepresentation of the history of Silesia today but above all in the years just after the Second World War. It shows, most importantly, the process of conceiving and preparing the monumental, multi-volume “The History of Silesia” edited by Ewa and Karol Maleczyński. This work is not without reason considered to be Marxist. However, it is based on interesting discussions, especially with Czech researchers. In spite of the attempts, it has not rid itself of its nationalistic-polonocentric character and as such still shapes the mental and intellectual cognitive horizon of many authors writing about the past of Silesia. This results in a misunderstanding of the past and a by-product of this could be considered a fairy tale pretending to be scientific. This study is referenced by the next one, devoted to “paper wars of historians”. Especially after the Second World War, but also today, they not only reach for war or military rhetoric but – instead of discussing – fight with each other. In these clashes the biggest victim is the history as a science. The book ends with a study – a kind of review of the monumental work of Czech researchers “The Great History of the Bohemian Crown”, many volumes of which refer very superficially to the history of the entire Bohemian state as it was at the time. What is more, some volumes still adhere to the territorial boundaries of modern Czechia, giving a fundamentally false picture. This is particularly evident when one follows aspects related to Silesia on the pages of this study.