Detailed Information on Publication Record

Ostatni z trzech zeszytów poświęconych szlachcie (owe trzy zeszyty tworzą część drugą tomu czwartego Idei i państwa) dotyczy niższych warstw szlacheckich. Ponieważ w grę wchodzę setki, a może ponad tysiąc rodów, odstąpiono od ich prezentacji, jak miało to miejsce w zeszytach poprzednich (o książętach i hrabiach oraz o magnatach), i skupiono się na pewnych wybranych zagadnieniach pogrupowanych w 5 rozdziałach. W rozdziale pierwszym (Wewnętrzne zróżnicowanie niższych warstw szlacheckich) ukazano najpierw realia natury prawnej i społecznej funkcjonowania niższej szlachty, w tym jej odrębność w stosunku do magnatów, ale też przenikanie się ze stanem mieszczańskim. Podstawowa jest tu kwestia istnienia w Czechach, na Morawach i na Śląsku odrębnych kurii sejmowych dla szlachty wyższej (na Śląsku obradującej razem z książętami) i niższej. Wiele uwagi poświęcono rodom, które balansowały na granicy stanu magnackiego i rycerskiego lub tym, które awansowały do tego pierwszego pod koniec okresu objętego tym opracowaniem (np. Maltitz, Rechenberg). Zajęto się też przeobrażeniami źródłowej terminologii dotyczącej niższej szlachty, a co za tym idzie – trudnościami w określaniu, kto do jakiej warstwy społecznej w obrębie niższej szlachty należał. Osobnym problemem są tu także nobiliowani mieszczanie, właściciele zamków i wsi (np. casus Smišków z Vrchovišt z Kutnej Hory, Rybischów z Wrocławia czy Frenzelów w Zgorzelcu), a z drugiej strony – szlachta prowadząca mieszczański tryb życia, zajmująca się rzemiosłem i uczestnicząca we władzach miejskich (np. niektórzy Vřesovicowie w Lounach, Kapliř ze Sulevic w Litomierzycach). W rozdziale drugim przdstawiono udział rycerstwa w życiu politycznym. Obok korporacji opisano drogi kariery, głównie urzędniczej lub wojskowej. Najobszerniejszy rozdział trzeci dotyczy rodów ukazanych w aspekcie genealogicznym oraz majątkowym. Najpierw prześledono uwarunkowania prawne własności ziemskiej na obszarze Korony Czeskiej (alodia, lenna, zastawy, dziedziczenie, zabory, sekwestracje i inne kauzy sądowe etc.). Później skupiono się na kilkunastu przykładach rodów, które zamieszkiwaly w kilku krajach Korony (co najmniej trzech, np. Talkenberg, Mosch). Nastepnie ukazano kilkadziesiąt rodów z poszczególnych krajów koronnych, skupiając się na ich działalności kulturotwórczej. Kolejne dwa rozdziały zbliżają się do problematyki z zakresu historii sztuki, choć wiele czerpią także z dokonań historii, a zwłaszcza archeologii. Pierwszy z nich (czyli rozdział trzeci), koncentruje się na szlacheckich siedzibach. Omówiono tu przejmownaie przez rycerstwo wielkich zamków dawniej monarszych, książęcych lub magnackich, a także spekulację nimi. Ostatni rozdział dotyczy memorii w kulturze niższej szlachty i na ogół omawia zjawiska i dokonania, które umknęły rozdziałom 1 i 2 przy preezntacji poszczególnych rodów. Przedstawiono rodowe mauzolea albo też kościoły miejskie (najczęściej zakonów żebraczych) stanowiące nekropole szlachty. Omówiono wiele przykładów upamiętniania się poprzez nagrobki i – sporadycznie – epitafia, ale też inne fundacje, jak chrzcielnice, empory czy dzwony. Zakończenie przynosi rzut oka na dwie kwestie – heraldykę oraz zainteresowanie rodów własną historią, przejawiające się w tworzeniu rodowych legend i mitów, a tym i fabrykowania własnej przeszłości. W ten sposób nawiązano do wstępu, który zawierał zwięzły stan badań, którego początki datują się na XVI-XVII wiek. Sięga on zatem czasów bezpośrednio następujących po tym, co w niniejszej książce przedstawiono.