B 2024

Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457-1547. IV: Król i stany. 3: Miasta i mieszczanie. A: Miasta królewskie Czech

CZECHOWICZ, Boguslaw

Základní údaje

Originální název

Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457-1547. IV: Król i stany. 3: Miasta i mieszczanie. A: Miasta królewskie Czech

Název česky

Idea a stat. Koruna Království českého v letech 1457-1547. IV: Král a stavy. 3: Města a měšťané. 2: Česká královská města

Název anglicky

Idea and the State. Crown of the Kingdom of Bohemia 1457–1547, 4: King and the States, 3: Towns and townspeople, A: Royal towns of Bohemia

Autoři

CZECHOWICZ, Boguslaw (616 Polsko, garant, domácí)

Vydání

1. vyd. Wrocław, 462 s. mimo edica, 2024

Nakladatel

Wydawnictwo Quaestio

Další údaje

Jazyk

polština

Typ výsledku

Odborná kniha

Obor

60401 Arts, Art history

Stát vydavatele

Polsko

Utajení

není předmětem státního či obchodního tajemství

Forma vydání

tištěná verze "print"

Organizační jednotka

Filozoficko-přírodovědecká fakulta v Opavě

ISBN

978-83-65815-58-3

Klíčová slova česky

Česká koruna; pozdní středověk; raný novověk; města; umělecký mecenat; reprezentace

Klíčová slova anglicky

Bohemian crown; late Middle Ages; early Modern Ages; towns; artistic patronage; representation

Příznaky

Mezinárodní význam, Recenzováno
Změněno: 23. 4. 2024 19:17, prof. PhDr. Boguslaw Czechowicz, Dr.

Anotace

V originále

Zeszyt pierwszy części trzeciej tomu czwartego Idei i państwa poświęcono miastom królewskim Czech. W dużej mierze koncentruje się on na materialnej tkance miast. Otwiera go jednak rozdział ogólny poświęcony pewnym zagadnieniom funkcjonowania miast. Wskazano w nim na wiodącą rolę w Koronie dwóch ośrodków – Pragi i Wrocławia, konkurujących przy tym ze sobą w sferze politycznej. Przedstawiono następnie pewien istotny wyróżnik miejskiej przestrzeni i samoświadomości mieszczan – sferę wolności, ale zarazem dążność do respektowania prawa w ramach ujętych murami, jak też poza nimi – na traktach handlowych, warunkujących rozwój miejskiego handlu. To jeden z przejawów wyodrębnienia się miast i stanu mieszczańskiego, ale nie jedyny. Innym była korporacyjna współodpowiedzialność gminy miejskiej za swój los, czego przejawem troska o bezpieczeństwo miasta wobec realnych zagrożeń, jak też odpowiedzialność wobec Boga, wyrażająca się w nader częstym akcentowaniu podlegania opiece sił wyższych całego ośrodka, szukającego wzorów w przeszłości (a poniekąd i w wizji przyszłości) – przede wszystkim w Jerozolimie. Skrótowo przedstawiono też zagadnienie trwałego lub epizodycznego jednoczenia się miast w związki i korporacje oraz próby ustalania ich hierarchii. Kolejne rozdziały mają charakter swoistego katalogu miast grupowanych przede wszystkim pod względem topograficznym, ale także z uwzględnieniem innych kryteriów – prawnych i ideowych. Pierwszeństwo uzyskała więc praska aglomeracja – stołeczny i pod wieloma względami bezkonkurencyjny ośrodek miejski w łonie Korony Czeskiej, ale także Kutná Hora, potężne miasto górników i mincerzy. Osobną grupę tworzą przeważnie wschodnioczeskie (oraz Mělník) miasta będące od XIV wieku wdowim uposażeniem czeskich królowych. Kolejne grupy stworzono wedle kryterium topograficznego (okolice Pragi, podnóże Rudaw Czeskich, Czechy zachodnie i południowe, pozostałe ośrodki wschodnioczeskie, w tym te na terenie Hrabstwa Kłodzkiego). Miasta starano się omówić według pewnego schematu, prezentując jego całościowy obraz, potem prawno-polityczne fundamenty jego funkcjonowania w postaci przywilejów, następnie budowle noszące znamiona przeobrażeń dokonywanych między połowami XV i XVI wieku. Są to zatem fortyfikacje miejskie i budowle użyteczności publicznej z ratuszami na czele, domy miejskie oraz kościoły, przede wszystkim parafialne. W wielu miejscach praca przynosi prezentację wyników dotychczasowych badań, często jednak pozostaje z nimi w polemicznej niezgodzie (np. kwestia ołtarza dłuta Mistrza IP w farze tyńskiej w Pradze, kościół św. Katarzyny w Chrudimi), a niekiedy proponuje nowe interpretacje (np. bramy Loun, fara z Žatcu, sakrotopografia Chrudimi i Hradca Králové), ewentualnie stawia niezadane dotąd pytania (np. odnośnie do programu ideowego Kamiennego Domu w Kutnej Horze). W stopniu dotąd nieznanym wniknięto też w tkankę zabudowy miejskiej, choć jest to zagadnienie najtrudniej poddające się badaniom z racji ograniczeń w dostępności obiektów, najczęściej prywatnych. Królestwo Czeskie miało spośród składowych Korony czeskiej najwięcej miast królewskich, choć ich status niejednokrotnie podlegał zmianom – były bowiem zastawiane (np. Kolín, Kadaň, Písek), czasem wracając pod administrację komory królewskiej, a czasem znikając z „królewskiego” horyzontu na zawsze (Loket, Sokolov, Tachov). Jeśli nie liczyć Kutnej Hory, Kaňku i Kašperskich Hor, w pracy pominięto miasta stricte górnicze, przeważnie jednak prywatne i czasem wtórnie trafiające w czasach Ferdynanda I pod bezpośrednią administrację monarszą. Więcej miejsca poświęcono im w tomie V, gdzie obszernie mowa o przemianach w sferze ekonomicznej.

Česky

První číslo třetího dílu čtvrtého svazku Ideje a stát je věnováno českým královským městům. Z velké části se zaměřuje na materiální strukturu měst. Otevírá jej však obecná kapitola věnovaná některým otázkám fungování měst. Poukazuje na vedoucí roli dvou center v Koruně – Prahy a Vratislavi, které spolu soupeří v politické sféře. Poté byl představen důležitý rys městského prostoru a sebeuvědomění měšťanů – sféra svobody, ale zároveň tendence respektovat právo ve zdech, ale i mimo ně – na obchodních cestách, podmiňující rozvoj městského obchodu. To je jeden z projevů emancypace měst a měšťanů, ale ne jediný. Dalším byla korporátní spoluodpovědnost městské obce za svůj osud, o čemž svědčí obava o bezpečnost města tváří v tvář reálným hrozbám i odpovědnost vůči Bohu. Stručně je představena i problematika trvalého či epizodického sjednocování měst do svazů a korporací a pokusy o ustavení jejich hierarchie. Následující kapitoly jsou jakýmsi katalogem měst seskupených především z hlediska místopisu, ale také zohledňujících další kritéria – právní a ideologická. Přednost dostala pražská aglomerace – hlavní a v mnoha ohledech bezkonkurenční městské centrum v rámci Koruny české, ale také Kutná Hora, mocné město horníků a mincířů. Samostatnou skupinu tvoří především východočeská (a Mělník) města, která byla od 14. století věnem českých královen. Následné skupiny byly vytvořeny podle topografických kritérií (oblast Prahy, předhůří Českého Krušnohoří, západní a jižní Čechy, další východočeská centra včetně Kladského hrabství). Města jsou zde prezentovane podle určitého vzoru: jeho celkový obraz, dále právní a politické základy jeho fungování v podobě privilegií, dále stavby nesoucí znaky proměn uskutečněných mezi polovinou 15. a 16. století. Jedná se tedy o městská opevnění a veřejné budovy, v popředí jsou radnice, měšťanské domy a především farní kostely. Práce na mnoha místech prezentuje výsledky dosavadních výzkumů, ale často s nimi zůstává v polemickém nesouhlasu (např. problematika oltáře vytesaného mistrem IP na Tyńské faře v Praze, kostel sv. Kateřiny v Chrudimi), popř. někdy navrhuje nové interpretace (např. nrany Loun, farní kostel v Žatci, sakrotopografie Chrudimi a Hradce Králové), případně vyvolává otázky, které dosud nebyly položeny (např. ohledně ideového programu Kamenného domu v Kutné Hoře). Království české mělo mezi zemi Koruny české největší počet královských měst, i když jejich postavení často podléhalo změnám – byla zastavena (např. Kolín, Kadaň, Písek), někdy se vracela do správy královské komory, a někdy navždy zmizí z "královského" obzoru (Loket, Sokolov, Tachov). Práce kromě Kutné Hory, Kaňka a Kašperských Hor opomíjela přísně hornická města, která však byla většinou soukromá a v dobách Ferdinanda I. přecházela někdy pod přímou panovnickou správu. Větší prostor je jim věnován ve svazku V, kde jsou obšírně diskutovány změny v ekonomické sféře